Powstanie Wielkopolskie na ziemiach krotoszyńskich
Powstanie Wielkopolskie
Przyczyną tego powstania był sprzeciw Niemców na wystąpienie w Poznaniu pianisty- Ignacego Paderewskiego. Rozczarowało to mieszkańców Poznania i wywołało w nich niezadowolenie. Z tego powodu dnia 27 lipca 1918 roku rozpoczęto powstanie. Niedługo po tym opanowano całą Wielkopolskę. Nie dotarto jednak do północno i południowo-wschodnich okolic. Niemcy, po opanowaniu ziem przez Wielkopolan doszli do wniosku, że należy odbić tereny. Nastała ofensywa niemiecka. Wielkopolanie zaczęli przegrywać m.in. w bitwie pod Szubinem. Udało się jednak wygrać bitwę pod Osieczną. W roku 1919 nastąpił przełom i rozpoczęto rozmowy rozejmowe. Jak się okazało nie przyniosły one zamierzonego skutku. Niemcy zgodzili się podpisać rozejm, dopiero gdy Francja zareagowała, co nastąpiło 16 lutego 1919 roku. Skutkami powstania było m.in zakazanie walk na terenie Wielkopolski.
NAJWIBITNIEJSI UCZESTNICY POWSTANIA:
Przed powstaniem
We wrześniu 1918r. w Krotoszynie powstał tajny Komitet obywatelski, na czele którego stanął lekarz dr Stefan Budzyński. W gremium tym znaleźli się m.in.: dr Władysław Bolewski, ks. Mieczysław Górny oraz Marceli Langiewicz. 17 listopada Komitet przekształcono w Powiatową Radę Ludową. 24 listopada na czele PRL stanął Marceli Langiewicz- mecenas, bratanek gen. Mariana, dyktatora powstania styczniowego. Siedzibą ich był ,,Bazar’’, który jest dziś przedszkolem ,,Bajka’’ (widnieje tam tablica, kiedy się urodził wspomniany generał) oraz obecne kino ,,Przedwiośnie’’.
Okolice Krotoszyna
3 stycznia Zduny zostały wyzwolone przez kampanię powstańczą z Jarocina. W tym mieście wówczas tez powstała Straż Ludowa, którą dowodził ks. Bolesław Jańskowski. Tymczasem Sulmierzycanie pod dowództwem Bolesława Siewczyńskiego brali udział w ataku na Granowiec. Niestety przeszła ona ponownie w ręce Niemieckie. Od 17 do końca stycznia Niemcy dokonali kilku ataków na Chwaliszew i Sulmierzyce. Miejscowości te bronili powstańcy pod dowództwem sierżanta Stanisława Kamińskiego. 6 lutego Zduny zostały zdobyte przez Niemców. W walkach poległo 17 powstańców z tej miejscowości oraz jeden mieszkaniec Zdun. Miasto ostatecznie znalazło się pod panowaniem polskim, dzięki zabiegom dyplomatycznym polskiej ambasady w Paryżu, w której interweniował ks. Bolesław Jaśkowski. Pod Zdunami walczyli powstańcy z Krotoszyna, Zdun, Kobylina, Ostrowa, Pleszewa, Koźmina, Jarocina, Odolanowa i Skalmierzyc. Poległo tam łącznie ponad 30 powstańców.
Powstanie Wielkopolskie w Krotoszynie
2 stycznia 1919r. nowa władza miasta i powiatu – Powiatowa Rada Ludności wydawała pierwszą odezwę. Tego samego dnia rozpoczęto również formowanie dwóch kompanii wojska powstańczego. 3 stycznia, zgodnie z ustaleniami niemiecka załoga wojskowa opuściła Krotoszyn. Jednak ostatecznie Niemcy nie dotrzymali umowy i uprowadzili oni pociąg. Tego samego dnia kampania powstańcza z Jarocina zajęła Zduny, Chachalnię, i Borownicę. Utworzono w ten sposób linię obrony od Rudy po Ujazd, wzdłuż granicy ze Śląskiem, aż do granicy powiatu odolanowskiego. Tak ukształtowany odcinek frontu przebiegał przez Rochy, Baszków, Trafary, Konarzew, Perzyce oraz Chachalnię. 4 oraz 5 stycznia odwoływano ze stanowisk niemieckich urzędników administracji powiatowej oraz niemieckich urzędników administracji miejskiej. Na starostę powołano wtedy Wojciecha Skoroszewskiego. Natomiast nowym burmistrzem został Józef Klemczak. 7 stycznia utworzono VII Okręg Wojskowy, którego siedziba znajdowała się w Ostrowie Wielkopolskim podporządkowano mu również krotoszyńskie oddziały powstańcze. 12 stycznia na krotoszyńskim Rynku miała miejsce uroczysta przysięga oddziałów Straży Ludowej, przemówienie podczas tej uroczystości wygłosił proboszcz parafii w Baszkowie – ks. Mieczysław Skonieczny. W nocy z dnia 29 – 30 stycznia 1919 r. Niemcy rozpoczęli akcję zaczepną pod Zdunami – Wojska Niemieckie skoncentrowane były wówczas w okolicach Cieszkowa. 2 lutego dowódcą II krotoszyńskiego batalionu, komendantem wojskowym Krotoszyna i dowódcą powiatu został Sergiusz Radziwanowski. 16 lutego wojska niemieckie wsparte pociągiem pancernym zaatakowały Krotoszyn. Po bardzo krwawym starciu siły powstańcze odparły atak. Tego samego dnia podpisano układ w Trewirze o przedłużeniu rozejmu między Ententą a Niemcami, obejmujący także front Wielkopolski.
Powstanie Wielkopolskie w Koźminie
10 listopada 1918 r. z inicjatywy marynarza floty niemieckiej – Stefana Łyskawy utworzono w Koźminie Radę Robotniczo- Żołnierską. W skład rady wchodzili m. in. Maksymilian Koczorowski-jako przewodniczący, Wincenty Wesołowski , Jan Głód, Wacław Kolendowicz oraz restaurator Peukert jako jeden z niemieckich przedstawicieli miasta. 12 listopada 1918r powołano komitet pod przewodnictwem Wieczerskiego. W skład komitetu wchodzili również przedstawiciele Rady Robotniczo – Żołnierskiej. Komitet wydał odezwę w której ogłosił objęcie władzy w mieście przez Radę Żołnierską. Dzień później utworzono Straż Ludową z Wacławem Kolendowiczem na czele a Komitet Naczelnej Rady przekształcono w Powiatową Radę Ludności na której czele stanął adwokat Czesław Czypicki. 25 listopada tego samego roku na prośbę dr Wilhelma Mosle, do miasta przybył oddział Heimatschutzu. Jego zadaniem było obsadzenie miasta, jednak już na dworcu przez Polaków. Podobnie stało się z transportem przysłanym 30 listopada – Polacy zdobyli wtedy dużo broni oraz amunicji. W tym samym czasie rozpoczęto akcję rozbrajania osadników we wszystkich miejscowościach powiatu koźmińskiego. 1 stycznia 1919 w hotelu „Dunord” rozpoczęto werbunek ochotników do oddziałów powstańczych. 6 stycznia na koźmińskim nowym rynku odbył się wiec patriotycznych polskich mieszkańców miasta. W okresie II Rzeczypospolitej dzień 6 stycznia stał się lokalnym świętem narodowym. 7 stycznia oddział powstańców pod komendą sierż. Jana Jarmińskiego zajął koźmiński zamek w którym przyjmowano ochotników. Gromadzono tam broń, rynsztunek , umundurowanie i żywność. 9 stycznia Powiatowa Rada Ludowa powołała na starostę koźmińskiego Józefa Chełkowskiego. 15 stycznia do I batalionu wcielono oddział powstańców z Pogorzeli. 16 stycznia ppor. Modlibowski założył na zamku koźmińskim sztab batalionu. Tego samego dnia zakończono formowanie 1. kompani koźmińskiej. 27 stycznia miało miejsce zaprzysiężenie i wymarsz liczącej 124 żołnierzy 1. kompani koźmińskiej na front rawicki pod Miejską Górkę. Od 21 stycznia do 16 lutego 1.kampania wzięła udział w walkach o Rawicz w rejonie wsi: Krystynki, Polskie Dębno, Szymanowo, Zielona Wieś, Wydawy. 17 stycznia 1919r. rozpoczęto formowanie 2. kompani koźmińskiej. 2.kampania walczyła w dniach 5-15 lutego na froncie rawickim w rejonie wsi Dąbrowka, Żołednica i Łaszczyn. 5 lutego 3. kampanię koźmińską pod komendą sierż. Stanisława Sowińskiego skierowano na front pod Zdunami, gdzie zajęła stanowiska na Chachalni i Borownicy- tocząc walki w dniach 6-9 lutego. 10 lutego kampanię wycofano z frontu i przeniesiono do rezerw.
Powstanie Wielkopolskie w Kobylinie
16 listopada w Kobylinie 1918r. powołano Radę Robotniczo-Żołnierską złożoną wyłącznie z Polaków. W skład Rady wchodzili dr Antoni Bukol , Franciszek Kubiak, oraz Ignacy Orlicki. 7 grudnia 1918r. w mieście powołano Radę Ludową. Tego samego dnia utworzono również Straż Ludową pod komendą Ignacego Gajowczyka. 3 stycznia 1919 r. rozwiązano Radę Robotniczo – Żołnierską a władzę w Kobylinie przejęła miejscowa Rada Ludowa. W tym samym czasie Straż Ludowa zajęła ratusz, pocztę, dworzec i inne ważne obiekty w mieście. We wszystkich urzędach pojawili się Polacy a nadzór nad Kobylinem sprawowali Bronisław Voelkel, Walerian Krzyżyński, Ignacy Gajowczyk, Józef Kaniewski i Konopiński. Od 4-13 stycznia w Kobylinie organizowano i szkolono kampanię powstańczą . Oddział, złożony ze 120 ochotników, otrzymał nazwę kompanii kobylińskiej i stał się wkrótce trzonem 8 kompanii 12 Pułku Strzelców Wielkopolskich. 8 stycznia, z polecenia Komendy Powiatowej w Krotoszynie, dowództwo nad kompanią kobylińską objął sierż. Władysław Garstka. Do miasta przybył 13 stycznia, a Ignacy Gajowczyk został wówczas mianowany Komendantem Straży Ludowej, która pełniła służbę do końca lipca 1919r. 16 stycznia 1919 r. kompania kobylińska wraz z dowódcą wyruszyła do Baszkowa, gdzie obsadziła odcinek frontu na zachód od Zdun aż po Rudę. W dniach 6-21 lutego kompania brała udział w walkach o Krotoszyn na froncie pod Zdunami.
Pracę wykonały: Elena Mej, Klaus Natalia, Szóstak Agata (wszystkie klasa VIIb)
